VĂN HỌC
YÊU NƯỚC THỜI TRUNG ĐẠI
1. Chủ nghĩa yêu nước trong văn học từ thế kỉ X đến hết thế kỉ XIX
- Các tác phẩm
ra đời trong một thời kì lịch sử có nhiều chiến công hiển hách của dân tộc ta
trong sự nghiệp chiến đấu bảo vệ đất nước, phá Tống, bình Nguyên, đuổi
Minh qua các trận chiến: Như Nguyệt,
Bạch Đằng, Chi Lăng với những tên tuổi chói lọi của các anh hùng Lí Thường
Kiệt, Trần Quốc Tuấn, Trần Thánh Tông, Trần Nhân Tông, Lê Lợi,…
- Trong bổi cảnh
lịch sử ấy, văn học thể hiện sâu sắc tinh thần yêu nước, ý thức độc lập tự chủ,
ý chí quật khởi chống ngoại xâm, lập chiến công lừng lẫy, đuổi giặc ra khỏi bờ
cõi của dân tộc ta.
- Yêu nước là
yêu vua bởi vua là tượng trưng cho đất nước, là căm thù giặc sâu sắc, là xây
dựng đất nước hoà bình, là và tinh thần quật khởi chống xâm lược, là ý chí
chiến đấu kiên cường.
- Những biểu
hiện cụ thể:
* Nam quốc sơn hà của Lí Thường Kiệt:
+
Tự hào về chủ quyền đất nước “Sông …….ở”
-> “nước nam, vua Nam”-> khẳng định nền độc lập và chủ quyền của dân tộc
VN => đánh đổ quan niệm của bọn pk phương Bắc coi VN như một quận, một châu
của chúng, vua VN là do chúng lập ra. Hiện tại VN đã hoàn toàn độc lập, tự chủ,
vua VN cũng là Hoàng đế nước Nam như Hoàng đế TQ -> VN hoàn toàn bình đẳng
với TQ. Đó là một lời khẳng định đanh thép, có chứng cớ, có cơ sở “Rành……trời”: Trời đã quy định nên kẻ nào
nghịch mệnh trời sẽ bị trừng trị.
+
Tự hào về khả năng chiến đấu và chiến thắng của dân tộc VN “Như………hư”. Yêu nước LTK tự hào và dũng
cảm tuyên bố về nền độc lập và chủ quyền công khai trước áp lực của giặc Tống,
đồng thời thể hiện quyết tâm sắt đá và bản lĩnh để báo trước bản án tử hình đối
với kẻ thù xâm lược.
*
Thuật Hoài của Phạm Ngũ Lão:
+
Tự hào về sức mạnh toàn quân, tự hào về đóng góp của trai đời Trần và công cuộc
kháng chiến chống quân Nguyên, tự hào vì được góp sức bảo vệ non sông, góp sức
làm nên chiến thắng hào hùng cho triều đại, cho dân tộc.
+
Yêu nước thể hiện qua tinh thần chiến đấu, niềm tự hào thể hiện qua sự trăn
trở, khát vọng của chính bản thân tác giả.
*
Bạc Đằng giang phú của Trương Hán Siêu:
- Yêu mến và tự hào về vẻ đẹp của
non sông đất nước :
+ Tự hào về dòng sông lịch sử: Nơi ghi dấu chiến thắng ba lần oanh liệt chống
ngoại xâm:
à
Ngô Quyền thắng quân Nam Hán
à Lê Hoàn thắng Tống
à Nhà Trần thắng Nguyên.
+
Tự hào về vẻ đẹp nên thơ của dòng sông lịch sử : “Bát ngát sóng kình muôn dặm - Thướt tha đuôi trĩ một màu - Nước trời
một, phong cảnh ba thu – Bờ lau san sát bến lách đìu hiu..” và nơi chiến
địa buổi “Trùng Hưng nhị thánh bắt Ô Mã”
+
Tự hào về sức mạnh của quân dân nhà Trần, ông đã dựng lại bức tranh về cuộc thư
hùng trên sông BĐ với những đường nét kì vĩ, màu sắc tươi tắn rực rỡ, hào khí
ngất trời: “Đương khi ấy…..giáo gươm sáng
chói”
+
Tự hào khi đất nước sạch bóng quân thù, mở đầu xây dựng một giai đoạn
hoà bình : “ Giặc tan muôn thuở thanh bình – Bởi đâu đất hiểm cốt mình đức cao”
+
Say mê cảnh đẹp , thích thú du ngoạn khắp nơi để tìm hiểu quê hương đất nước “Mà tráng chí bốn phương vẫn còn tha
thiết…Học Tử Trường chừ thú phiêu diêu… Qua cửa Đại Than ngược bến Đông Triều,
đến sông Bạch Đằng”
+
Nghẹn ngào khi nhớ về những anh hùng đã
chiến đấu bảo vệ đất nước, nhất là người chủ tướng Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc
Tuấn: “Thương nỗi anh hùng đâu vắng tá”
+
Yêu nước là yêu vua, yêu chủ tướng -> ngưỡng mộ và khâm phục hai vua “Anh minh hai vị thánh quân”, biết ơn
Trần Hưng Đạo cũng như các vị anh hùng dân tộc đã làm nên chiến thắng:
“Cũng là nhờ trời đất cho nơi hiểm trở
Nhân tài
giữ cuộc điện an…
Trận Bạch
Đằng mà đại thắng
Bởi Đại
Vương coi thế giặc nhàn.
+
Căm ghét khinh bỉ quân xâm lược “Mà nay
nước sông tuy chảy hoài – Mà nhục quân thù khôn rửa nổi”
=> Bài phú là bài ca ca ngợi đầy hào hứng về dòng sông huyền thoại
Bạch Đằng Giang, là bản hùng ca, cũng là bản tình ca về tình yêu nước và tự hào
dân tộc.
*
Hịch tướng sĩ của Trần Quốc Tuấn
- Căm thù giặc sâu sắc:
+ Lên án bọn
giặc xâm lược với thái độ sục sôi, coi giặc như cú diều, dê chó, hổ đói “Ngó thấy sứ giặc đi lại nghênh ngang ngoài
đường, uốn tấc lưỡi cú diều mà sỉ mắng triều đình, đem tấm thân dê chó mà bắt
bạt tể phụ.
+
Lời tâm sự : “Ta thường…..vui lòng”
+
Khích lệ tinh thần quân sĩ
*Phò giá về kinh của Trần Quang Khải
- Tự hào về những chiến công lừng
lẫy: “Chương Dương cướp giáo giặc
Hàm
Tử bắt quân thù
- Mong ước giang san bền vững muôn
đời:
Thái bình nên gắng sức
Non
nước ấy ngàn thu.
*Tỏ
lòng của Phạm Ngũ Lão
- Tự hào về chí khí hào hùng của
tướng lĩnh và khí thế ngất trời của ba
quân đời Trần:
Múa giáo non sông trải mấy thu
Ba quân
khí mạnh nuốt trôi trâu
Công danh
vương tử còn vương nợ
Luống thẹn
tai nghe chuyện Vũ Hầu.
- Khát vọng lập công, cống hiến tài
năng cho sự nghiệp độc lập dân tộc.
*
Bình ngô đại cáo của Nguyễn Trãi:
- Căm thù giặc, NT miêu tả kẻ thù
như một bầy dã thú “Thằng há …chán”
- Thương dân điêu linh vì giặc đày
đoạ, vơ vét, khủng bố, tàn sát : “Ngẫm thù
lớn … sống”
- Vì dân mà diệt bạo: “Việc nhân nghĩa……trừ bạo”
- Ý thức độc lập tự cường: đau lòng
nhức óc, mưu tính việc khôi phục nền độc lập cho nước nhà “Những trằn trọc….đồ hồi”
- Ý chí kiên cường dũng mãnh của
nghĩa quân Lam Sơn: “Gươm mài đá…cạn”
- Tấn công giăc như vũ bão lập nên
những chiến công hiển hách: “Đánh một
….cơn gió to quét sạch lá khô….vỡ”
2. Nhận xét về giai đoạn văn học
từ thế kỉ X đến thế kỉ XV, sách Văn học 10, tập 1 viết: “Các nhà văn nhà thơ
tiêu biểu của văn học giai đoạn này, bất luận là nhà nho hay nhà sư, hầu hết là
những người có tham gia cuộc chiến đấu chống ngoại xâm, và tác phẩm tiêu biểu
của họ cũng là những tác phẩm viết về cuộc đấu tranh chống ngoại xâm… Bằng sự
hiểu biết của mình về thơ văn giai đoạn này, hãy chứng minh ý kiến trên.
* Gợi ý:
- Các nhà văn, nhà thơ của giai
đoạn văn học từ thế kỉ X đến XV là những người trực tiếp tham gia chiến đấu
chống xâm lược để bảo vệ chủ quyền dân tộc à đề tài chống ngoại xâm
đã trở thành đề tài chủ yếu trong tác phẩm của họ. Cảm hứng thời đại của hào
khí Đông A, của một thời Lam Sơn khởi nghĩa là chất men say, nguồn hiện thực
giúp họ sáng tạo nên những tác phẩm bất hủ của mọi thời đại: Bài thơ “Thần” tương truyền của Lý Thường Kiệt, “Hịch tướng sĩ văn” của Trần Quốc Tuấn, “Bình Ngô đại cáo” của Nguyễn Trãi,…thơ
Phạm Ngũ Lão, Trần Quang Khải, Trương Hán Siêu, Đặng Dung…tất cả đã tái hiện
“không khí anh hifng của một thời đại anh hùng”, những anh hùng bất khuất chống
ngoại xâm bảo vệ đất nước.
*
Bài thơ “Thần” tương truyền của Lý
Thường Kiệt- bản “Tuyên ngôn độc lập” đầu tiên, khẳng định sức mạnh của đất
nước Đại Việt:
+
Với sức mạnh của quân và dân nhà Lý, chiến thắng trên sông Như Nguyệt là nguồn
thi hứng mãnh liệt làm tiền đề cho bản tuyên ngôn đầu tiên “Nam quốc ….thủ bại
hư”
+
Có hiểu được nỗi khổ nhục của một ngàn năm Bắc thuộc mới hiểu hết được sự sảng
khoái, niềm tự hào của bài thơ “Sông núi
nước Nam….đánh tơi bời”
=> hùng khí của bài thơ vút lên
tận trời, nó không chỉ làm hoảng kinh nẻ thù mà còn là một niềm động viên, cổ
vũ tinh thần chiến đấu của tướng sĩ.
*
Bài “Hịch tướng sĩ”- sức mạnh được
nhân lên gấp bội:
+
Hiện thực lớn lao của ba lần kháng chiến đánh tan Nguyên – Mông đã được tái
hiện. Hiện thực đó là bức tranh toàn cảnh tác động lớn lao đến quân dân nhà
Trần, nó biến thành lòng căm thù quân cuố nước: “Ta thường…..cũng vui lòng”
+ Không có sức mạnh của
trận “Bạch Đằng “sấm vang chớp giật” ko thể có một âm điệu như thế trong “Hịch
tướng sĩ”. Mục đích của bài hịch là khích lệ tinh thần tướng sĩ nhà Trần, cơ sở
của sự khích lệ vẫn là sức mạnh long trời lở đất của những chiến thắng trước,
đó là cơ sở để Trần Quốc Tuấn gọi sứ giả của cường địch phương Bắc là “cú diều”,
“dê chó”: “Ngó thấy sứ giặc đi lại nghênh
ngang ngoài đường, uốn tấc lưỡi cú diều mà sỉ mắng triều đình, đem tấm thân dê
chó mà bắt bạt tể phụ”
+ Hiểu được tương quan
lực lượng, binh mã giữa ta và kẻ địch, tầm vóc của quân đội nhà Nguyên với thế
giới, ta mới thấy hết giá trị của những từ xưng hô đầy khinh miệt, mang tính
chiến đấu cao của bài hịch
-
Sức mạnh của lời động viên, khích lệ đã thành hiện thực. Quân đội nhà
Trần đánh tan quân Nguyên lần thứ ba. Tràn ngập trong văn thơ giai đoạn này là
cảm hứng tự hào về sức mạnh của một thời đại anh hùng chống ngoại xâm.
*
Bài “Phú sông Bạch Đằng” của Trương
Hán Siêu đã mở đầu cho bản đại hùng ca của thời đại.
+
Bài phú là một bản tổng kết vĩ đại về sức mạnh chiến thắng của quân dân ta với
kẻ thù xâm lược “Đây là chiến địa buổi
….Giáo gươm sáng chói”
+ Lời phú sảng khoái mà
tha thiết, rực lửa chiến thắng mà vẫn chứa chan nhân nghĩa. Đó cũng là sức mạnh
chiến thắng, lí tưởng sáng ngời của một đất nước luôn luôn bất khuất chống
ngoại xâm.
*
Thơ của Phạm Ngũ Lão và Trần Quang Khải – những danh tướng nhà Trần vừa rời tay
gươm, đã không ngăn cảm xúc, cầm bút hòa chung vào bản hợp xướng vĩ đại của đất
nước:
+
Trong “Tụng giá hoàn kinh sư” tác giả
viết “Đoạt sóc Chương Dương độ…..Vạn cổ
thử giang san”
+ Trong “Thuật hoài” của Phạm Ngũ Lão: từ những
chiến thắng, từ hình ảnh những người anh hùng thời đại, ông đã khắc tạc trong
thơ tượng đài kì vĩ của người nam nhi mang lí tưởng chống giặc ngoại xâm: “Hoành sóc…Vũ Hầu”
=> Đó là hình ảnh chung của
người VN trên con đường gian khổ để giữ gìn giang sơn gấm vóc. Hình ảnh này
tiêu biểu cho vẻ đẹp thời đại, nó có giá trị khởi đầu để sau đó xuất hiện những
hình ảnh kế tục trong thơ ca
*
Trong Bình Ngô đại cáo của Nguyễn
Trãi – hình ảnh chiến đấu và chiến thắng:
+
Mười năm trường kì gian khổ, nếm mật nằm gai, mười năm “ngẫm thù lớn há đội
trời chung” đã hun đúc nên sức mạnh long trời lở đất của nghĩa quân Lam Sơn
trước “quân cuồng Minh”. Nếu bài thơ “Thần” của Lí Thường Kiệt là bản tuyên
ngôn độc lập lần thứ nhất thì Bình Ngô
đại cáo là bản tuyên ngôn độc lập
lần thứ hai của dân tộc – bản tổng kết mười năm anh dũng, gian khổ chống giặc,
mở ra một kỉ nguyên mới cho tương lai đất nước. Hiện thực đã thổi vào thơ văn
những luồng gió làm bừng sáng ngọn lửa tiêu diệt kẻ thù: “Đánh một trận….chim muông” để rồi “Tướng
giặc bị cầm tù…..hiếu sinh”
+ Trong “BNĐC” niềm tự hào và tinh thần dân tộc
đã lên đến đỉnh cao. Cùng với những áng thơ văn chiến đấu đời Lí, Trần, tác
phẩm là một tập đại thành cho phép chúng ta nghĩ rằng âm điệu chiến đấu và
chiến thắng là âm điệu chủ yếu của giai đoạn văn học này.
=> Từ thế kỉ X đến XV là thời
đại mà mọi tác phẩm, trước hiện thực lớn lao của đất nước, đã hòa chung một
điệu, tạo nên một khúc anh hùng ca chiến đấu và chiến thắng của một thời đại
anh hùng.
3. Hãy chứng minh rằng nội dung
chủ yếu của văn học từ thế kỉ X đến XV
là tinh thần yêu nước, tinh thần quật khởi chống xâm lược.
* Gợi ý:
- Khái quát:
+ Từ khi Ngô Quyền
đánh đuổi quân Nam Hán trên sông Bạch Đằng năm 938, dành được nền độc lập, tự
chủ, dân tộc ta không ngừng đấu tranh anh dũng bảo vệ đất nước suốt mấy
thế kỉ.
+
Trong bối cảnh lịch sử đó, văn học từ thế kỉ X đến XV đã thể hiện sâu sắc tinh
thần yêu nước, tinh thần quật khởi chống xâm lược của dân tộc ta.
- Phân tích, chứng minh:
*
Tinh thần yêu nước:
- Thế kỉ X đến XV là thời
kì lịch sử có nhiều chiến công hiển hách của dân tộc ta trong sự nghiệp chiến
đấu bảo vệ đất nước: phá Tống, bình Nguyên, đuổi Minh qua các trận chiến Như
Nguyệt, Bạch Đằng, Chi Lăng, với những tên tuổi chói lọi của các anh hùng Lí
Thường Kiệt, Trần Quốc Tuấn, Lê Lợi.
-
Nội dung văn học thời kì này phản ánh tinh thần yêu nước với những biểu hiện cụ
thể:
a)
Yêu nước là thương dân, vì dân diệt bạo:
- Trước hết là lòng căm
thù giặc sâu sắc:
+
Hịch tướng sĩ lên án bọn giặc xâm lược với thái độ sôi sục,
coi giặc như cú diều, dê chó, hổ đói,
trực tiếp bộc lỗ nỗi căm hờn của chủ tướng “nửa
đêm vỗ gối……quân thù”
+ Bình Ngô đại cáo cũng miêu tả giặc như một bầy dã thú “thằng há miệng….răng” để tàn hại nhân
dân ta.
-
Thương dân điêu linh vì giặc đày đọa, vơ vét, khủng bố
tàn sát nên
người lãnh đạo cuộc khởi nghĩa Lam
Sơn đã:
Ngẫm thù lớn……không cùng sống
-
Để vì dân mà diệt bạo:
Việc nhân nghĩa……lo trừ bạo
(Bình
Ngô đại cáo”
b) Yêu nước là xây dựng đất nước hòa bình:
- Mong ước giang san bền
vững muôn đời:
Thái bình nên ….ngàn thu (Phò giá về
kinh)
-
Tự hào khi đất nước sạch bóng quân thù, mở đầu một giai đoạn xây dựng hòa bình:
Muôn thở nền thái bình ……nhục nhã sạch làu
(Đại
cáo bình Ngô)
*Tinh
thần quật khởi chống xâm lược
a) Ý thức độc lập tự chủ và tinh thần
quật khởi chống xâm lược:
-
Thể hiện qua lời cảnh cáo bọn giặc cướp nước:
Cớ sao lũ giặc ….tơi bời
(
Sông núi nước Nam)
-
Thể hiện qua lời hịch của Trần Quốc Tuấn quyết
bêu đầu Hốt Tất Liệt ở cửa khuyết, làm rữa thịt Vân Nam Vương ở Cảo Nhai, qua
chí khí hào hùng của tướng lãnh, hào khí ngất trời của ba quân nhà Trần:
“Múa giáo non sông …..thôn ngưu”
(Tỏ
lòng)
-
Thể hiện nỗi đau lòng nhức óc, mưu tính việc khôi phục nền độc lập cho nước nhà
qua lời Đại cáo bình Ngô:
“ Những trằn trọc
…..đồ hồi”
(Đại
cáo bình Ngô)
b) Ý chí chiến đấu kiên cường, lập chiến
công lừng lẫy, đuổi giặc ra khỏi bờ cõi:
- Chiến thắng rực rỡ
trong đời Trần:
“Chương Dương cướp ….quân thù”
(Phò
giá về kinh)
- Với khí thế oai hùng:
“Thuyền bè muôn đội….Giáo gươm sáng chói”
(Phú
sông Bạch Đằng)
-
Ý chí kiên cường dũng mãnh của nghĩa quân Lam Sơn:
“Gươm mài đá…..phải cạn”
- Tiến công giặc như vũ
bão, chiến thắng oanh liệt:
“ Đánh một trận ….phá toang đê vỡ”
(Đại
cáo bình Ngô)
* Kết luận:
- Từ thế kỉ X đến XV
là giai đoạn dành độc lập và bảo vệ nền độc lập của dân tộc ta. Quá trình lịch
sử vẻ vang đó chẳng những ghi nhận những chiến công hiển hách của dân tộc mà
còn xây dựng được một nền văn học viết rất đáng tự hào.
-
Nền văn học viết với nội dung chủ yếu là tinh thần yêu nước, tinh thần quật
khởi chống xâm lược, đã trở thành truyền thống quý báu của dân tộc ta.
4. Trong nền văn học dân tộc có
một số áng thơ văn ra đời vào những thời điểm trọng đại của đất nước, được coi
là những tuyên ngôn độc lập của dân tộc. Hãy bàn luận về nội dung và tinh thần
chung của các tác phẩm đó.
*Khái quát:
- Suốt bốn ngàn năm
lịch sử, dân tộc VN luôn phải chiến đấu quyết liệt để bảo vệ nền độc lập dân
tộc. Điều này như một sợi chỉ đỏ xuyên suốt các tác phẩm văn học lớn từ xưa tới
nay.
-
Ra đời vào những thời điểm trọng đại của đất nước, một số áng thơ văn được coi
như những tuyên ngôn độc lập của dân tộc, mang dấu ấn của một thời, song giá
trị của nó trường tồn cùng dân tộc. Lịch sử giữ nước và hào hùng của dân tộc ta
ở thế kỉ XI, XV và XX đã được văn học nước nhà ghi lại qua một số tác phẩm bất
hủ.
* Bàn luận:
Ở thế kỉ XI: Bài thơ “Thần” tương truyền của Lí Thường Kiệt:
- Chúng ta còn nhớ
cách đây gần một thế kỉ, năm 1077, quân xâm lược nhà Tống đã binh hùng tướng
mạnh, hùng hổ kéo sang xâm lược nước ta. Bọn chúng đã bị người anh hùng dân tộc
Lí Thường Kiệt cùng quân dân ta chặn đánh quyết liệt. Cuộc hành quân tàn bạo
của giặc Tống bị chặn đứng trên trận tuyến sông Như Nguyệt nổi tiếng trong lịch
sử. Bài thơ “thần” đã ra đời trong hoàn cảnh chiến đấu ác liệt này. Bài thơ có
nguyên tác chữ Hán: “Nam quốc sơn hà Nam
đế cư …..Nhữ đẳng hành khan thủ bại hư”
- Bằng một bài thơ thất ngôn tứ tuyệt ngắn gọn,
đanh thép, vị tổng tư lệnh quân đội nhân dân VN thời đó, tương truyền là tác
giả bài thơ đã khẳng định chủ quyền độc lập bất khả xâm phạm của dân tộc. Mở
đầu tác phẩm, tác giả đã khẳng định một cách sắt đá:
“ Nam quốc….thiên thư”
+ “Nam quốc sơn hà” là sông núi nước Nam; “Nam đế cư” là vua nước Nam. Điều đó đã trở thành bất di bất dịch.
LTK nói đến vua nhưng chủ yếu là trong giai đoạn lịch sử này là quyền lợi của
dân tộc và quyền lợi của giai cấp thống trị gắn bó chặt chẽ với nhau. Nước mất
nhà tan, điều đó ai cũng hiểu. Vì thế, ở thời điểm ấy “Nam đế” không tách rời dân tộc mà biểu hiện cho sức mạnh vùng lên
quyết bảo vệ vững chắc chủ quyền lãnh thổ của dân tộc.
+
Một lần nữa tác giả nhấn mạnh điều mình vừa khẳng định, nước Nam là của vua
Nam, của dân Nam và đã được “Tiệt nhiên
định phận tại thiên thư”, có nghĩa là một sự quả quyết chắc chắn. Giai cấp
thống trị xưa kia khi cần củng cố địa vị thống trị của mình thường dùng thần
quyền để mê hoặc con người. Cho nên ngay cả khi giai cấp phong kiến hình thành,
chính nó đã không ngừng gieo sâu vào tiềm thức của mọi người: vua là con trời,
vua thay trời trị vì dân chúng, vua là người trung gian cầm cân nảy mực trong
quan hệ giữa các thành viên trong xh pk. Vì thế, theo quan niệm của người xưa,
trời là một lực lượng siêu nhuên có quyền uy tối cao, cứ sức mạnh vô địch; trời
là sức mạnh, trời là chân lí. LTK đã rất khéo léo trong việc lấy uy quyền của
trời để xác nhận một cách vững chắc chủ quyền độc lập của dân tộc. Thực chất là
ông mượn tư tưởng phong kiến để biện hộ cho ý tưởng của mình. Trên cơ sở đó rõ
ràng quyền lợi của dân tộc, của đất nước đã được đặt lên trên hết. Và nếu bóc
đi cái vỏ thần linh mầu nhiệm ấy thì sự khẳng định của LTK là sự khẳng định của
lí trí, của sức mạnh dân tộc, của sức mạnh chính nghĩa. Thần linh ở đây hiểu
rộng ra chính là cha ông ta từng làm nên lịch sử giữ nước vẻ vang và giờ đây là
linh hồn của đất nước tiếp sức cho con cháu bảo vệ vững chắc, toàn vẹn lãnh thổ
của tổ quốc thân yêu.
-
Xuất phát từ nhận thức đúng đắn, bài thơ là một bản anh hùng ca tràn đầy khí
thế tiến công: “Như hà nghịch lỗ….bại hư”
+ Đứng trên lập trường
của một dân tộc có chủ quyền, tác giả lên tiếng hỏi tội quân xâm lược và vạch
trần tội ác của chúngà Tác giả đang đứng ở tư thế của những người chiến
thắng, tư thế của một dân tộc quật cường mà dồn kẻ thù vào chân tường của sự
phi lí. Chúng là phi nghĩa, chúng đã làm trái lẽ trời; vậy trời sẽ không dung
tha chúng, và sự thất bại cuối cùng của chúng là không tránh khỏi: “Nhữ đẳng hành khan….hư”- đó là số phận
của kẻ xâm lược.
+
Kẻ thù sẽ bị tiêu diệt vì chúng đã tâm làm một việc phi nghĩa, xâm phạm đến một
đất nước có chủ quyền.
=> Bài thơ vang lên tiếng nói
của công lí, của chính nghĩa, tiếng nói tự lập tự cường hào hùng của dân tộc
ta, nó là bản anh hùng ca bất diệt của non sông đất nước, nó toát lên khí phách
quật cường của hào khí tiến công. Bài thơ xứng đáng là một nảm tuyên ngôn độc
lập đầu tiên của dân tộc, đã chứng tỏ rằng một dân tộc dù nhỏ bé nhưng anh
dũng, can trường và có một truyền thống đấu tranh bảo vệ độc lập thì luôn đủ
sức mạnh chiến thắng kẻ thù to lớn, bất kể chúng từ phương nào tới.
Ở thế kỉ XV có: Đại cáo bình Ngô của Nguyễn Trãi:
-
Tiếp nối truyền thống quý báu của dân tộc, ở thế kỉ XV, nhân dân ta đã tiếp tục
vẽ nên những trang sử chói lọi trong sự nghiệp chiến đấu giải phóng dân tộc,
bảo vệ Tổ quốc. Trước đó ở thế kỉ XIII, quân dân nước Đại Việt đã ba lần đánh
tan giặc Nguyên Mông. Đất nước hòa bình chưa được bao lâu thì giặc Minh tràn
sang, gây cho dân ta bao đau thương tang tóc, Lê Lợi, Nguyễn Trãi đã đứng lên
lãnh đạo toàn dân làm một cuộc khởi nghĩa ròng rã mười năm trời, và kết thúc
thắng lợi vẻ vang. Cuộc khởi nghĩa ấy đã đi vào văn học qua Đại cáo bình Ngô tràn đầy tinh thần tự hào
dân tộc: “Như nước Đại Việt ta….cũng có”
- Niềm tự hào có được là do lịch
sử hào hùng của dân tộc đã được xem như một cơ sở, một điểm tựa cho một quan
niệm mới mẻ về dân tộc, về đất nước. Tác giả đã đặt dân tộc mình ngang hàng với
các triều đại pk TQ, phủ nhận tham vọng của một nước lớn muốn thôn tính nước
bé. Điều đó khẳng định lại dù thế nào chăng nữa, nước ta là một quốc gia độc
lập có chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ, ko một thế lực ngoại bang nào có thể chà
đạpà
tác giả đã tố cáo tội ác tày trời của quân thù: “Nướng ….vạ”
- Trải qua thử thách gian lao, ông
cha ta đã dạn dày, đã hiểu thế nào là thế đứng của một dân tộc có chính nghĩa.
Vì thế mà trải qua những ngày nếm mật nằm gai, quân dân ta càng thêm đoàn kết
sát cánh bên nhau vì sự nghiệp lớn lao: “Nhân
dân bốn cõi….rượu ngọt ngào”à NT đã cho thấy sức mạnh to lớn của toàn dân khi họ
đoàn kết chiến đấu dưới ngọn cờ chính nghĩa dành độc lập, tự do. Hình ảnh nhân
dân được nhắc đến với một tình cảm thiết tha trìu mến và trân trọng. Sự nghiệp
chính nghĩa là của nhân dân, thuộc về nhân dân. Nhân dân là một lực lượng đông
đảo, họ làm nên chiến thắng và làm nên lịch sử. Người cầm quân giỏi chính là
người thấy sức mạnh vô địch ở nhân dân và biết tập hợp nhân dân để phát huy sức
mạnh vĩ đại đó. So với Nam quốc sơn hà
thì Đại cáo bình Ngô đã có một bước
tiến vượt bậc. Tổ quốc, giang sơn ko chỉ còn bó hẹp trong khái niệm ông vua và
ông trời mà đã bao hàm một nội dung rộng lớn hơn: Tổ quốc là nhân dân. Vì thế,
ko cần viện dẫn thần linh, NT chinh phục lòng người bằng chính lịch sử và bằng
chính chiến công trong hiện tại với một quan điểm nhân nghĩa đúng đắn: Đem đại nghĩa….cường bạo”- quan điểm vô
cùng nhân đạo và cao thượng thể hiện ở thế đứng quật cường, thế đứng trên đầu
thù của dân tộc ta. Hiếm có một đất nước nào, một dân tộc nào có được thế đứng
hào hùng, oanh liệt. Phải chăng dân tộc VN, tuy kinh qua khói lửa của chiến
tranh nhưng với bản chất nhân đạo, đã làm nên thế đứng tuyệt vời và “đại nghĩa”, “chí nhân” là bản chất trong
đạo lí ứng xử của dân tộc.
=> Đại cáo bình Ngô là một áng thiên cổ hùng văn của thời đại, là kiệt
tác của nền văn học nước nhà. Cùng với “Nam
quốc sơn hà”, bài cáo đã toát lên tinh thần tự cường dân tộc, toát lên hào
khí chống giặc giữ nước oai hùng. Bài Cái là sự kết tinh của tư tưởng, tình cảm
và ý chí quyết chiến, quyết thắng của dân tộc ta của nhân dân ta trong một thời
điểm lịch sử trọng đại và ngay nay những áng thơ văn bất hủ ấy đã và đang được
các thế hệ phát huy cao độ trong sự nghiệp bảo vệ và xây dựng tổ quốc.
*Tiểu kết:
Lịch
sử của dân tộc ta đã làm nên những trang sử hào hùng. Lịch sử đó đã phản ánh
vào trong văn học thông qua những nhà văn, nhà thơ lớn và đồng thời cũng là
những anh hùng của dân tộc, những tác phẩm ấy xứng đáng là những bản tuyên ngôn
độc lập của dân tộc, khẳng định chủ quyền của dân tộc, tính chất chính nghĩa
của các cuộc chiến tranh bảo vệ Tổ quốc của ông cha ta trong thời đại phong
kiến.
Ở thê kỉ XX có Tuyên ngôn độc lập
của Chủ tịch Hồ Chí Minh:
- Trải qua hàng ngàn năm dưới chế độ
phong kiến và gần một trăm năm rên
xiết dưới ách thống trị của thực
dân Pháp, dân tộc ta vẫn làm nên những kì tích huy hoàng, vẫn “vươn lên như một thiên thần” (TH). Một
dân tộc khao khát tự do, một dân tộc khao khát hòa bình và thân thiện, một dân
tộc quyết đem xương máu của mình để giữ gìn và bảo vệ độc lập tự do, đương
nhiên dân tộc đó phải được sống trong độc lập và hòa bình.. Chính vì vậy bằng
cuộc cách mạng tháng Tám, dân tộc ta đã phá tan xiềng xích nô lệ bước sang cuộc
đời mới. Cách mạng tháng Tám đã đem lại ấm no, hạnh phúc và đã đem lại hình
thái xh mới tốt đẹp hơn những hình thái đã có trong lịch sử. Với cuộc cách mạng
này, dân tộc ta đã thấy được con đường đi lên của chính mình, con đường thoát
khỏi gông xiềng nô lệ. Ngày dành được chính quyền về tay nhân dân ta cũng là
ngày đất nước bước sang một chính thể mới, chính thể dân chủ cộng hòa. Bản Tuyên ngôn độc lập do Chủ tịch Hồ Chí
Minh đọc tại quảng trường Ba Đình là bản tuyên ngôn mở ra cho dân tộc ta một kỉ
nguyên mới – kỉ nguyên hòa bình và hạnh phúc.